Psalm 44 - Danilo Kiš

Danilo Kiš

Psalm 44

Psalam 44

Przekład - Danuta Cirlić-Straszyńska

Wydawnictwo Książkowe Klimaty

ISBN 978-83-64887-50-5

19 kwietnia 1943 roku wybuchło powstanie w getcie warszawskim. Dzień ten obchodzimy jako Dzień Pamięci Ofiar Holocaustu i Powstania w Getcie Warszawskim. Choćby zmieniała się narracja narzucona przez władze, nie możemy zapomnieć o maszynie śmierci, która pochłonęła miliony istnień wielu narodowości, a w szczególności Żydów. Władza się zmienia, pałeczka przechodzi z rąk do rąk, ale historii nie jesteśmy w stanie wymazać. Pamiętajmy, aby nigdy się to nie powtórzyło. Podczas obchodów 75. rocznicy wyzwolenia obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu jeden z ocalałych więźniów, historyk, dziennikarz i przewodniczący rady Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, Marian Turski, apelował: Nie bądźcie obojętni, kiedy jakakolwiek władza narusza przyjęte umowy społeczne, już istniejące. Bądźcie wierni przykazaniu, jedenastemu przykazaniu - nie bądź obojętny. Bo jeżeli nie, to się nawet nie obejrzycie jak was, na waszych potomków jakiś Auschwitz spadnie z nieba.

Gdy chcemy mówić o literaturze związanej z II wojną światową lub obozami zagłady odnajdziemy ogrom pozycji pisanych przez tych, którzy przeżyli, jak i tych, którzy chcieli, by pamięć tego czasu przetrwała: świadectwa, dzienniki, biografie, reportaże, powieści. Wśród nich możemy odnaleźć perły literatury, a jedną z nich jest bez wątpienia Psalm 44 Danilo Kiša. Kiš był serbskim pisarzem i poetą, urodzonym w 1935 roku, większość wojny spędził na węgierskiej wsi, ukrywając się. W jednym z obozów stracił ojca, który stanie się inspiracją dla postaci pojawiających się w jego późniejszych powieściach, choć i w Psalmie 44 znajdziemy ojcowskie ślady. Kiš napisał Psalm 44 w wieku zaledwie 25 lat, była to jego pierwsza powieść, trudno jednak znaleźć w tej nadzwyczaj poetyckiej prozie ślady młodości; podczas lektury czuje się dojrzałość twórczą autora. Tłumaczka dzieł autora Encyklopedii umarłych, Danuta Cirlić-Straszyńska, zauważa, że właśnie w debiucie Kiš dotknął tego, co później będzie rozwijał w swojej twórczości.

Historia przedstawiona w Psalmie 44 została ponoć zainspirowana reportażem z rocznicy wyzwolenia obozu Auschwitz, podczas której pojawiło się wielu ocalałych, w tym dwójka rodziców z dzieckiem urodzonym na terenie obozu. W powieści rzeczywiście akcja toczy się wokół ucieczki z piekła dwóch kobiet wraz z dzieckiem, jednak Kiš buduje fabułę w taki sposób, że Maria, matka dziecka, przeżywa w trakcie nocy po raz kolejny ważne chwile życia. Wracamy zatem do dzieciństwa Marii, jeszcze przedwojennych represji względem Żydów, bolesnego uświadomienia w pamiętnej rozmowie z ojcem, która obok ojcowskiej koncepcji Boga stanowi chyba najmocniejsze momenty powieści, a także traumatycznych wspomnień kaźni w Nowym Sadzie i obozu przeplatanych chwilami szczęścia z ukochanym w miejscu pełnym bólu i śmierci. Kišowi udaje się zachować równowagę między brutalnością opisu i łagodnością matczynego serca.

Co prawda, sam autor krytycznie wypowiadał się na temat swojego debiutu, wskazując na brak ironicznego dystansu i zbytnią patetyczność frazy, lecz w tym przypadku pisarz zdaje się dla siebie wyjątkowo surowy. Oczywiście, można Kišowi zarzucić brak znajomości realiów obozowych, przez co intryga opisana przez niego w rzeczywistości nie mogłaby się ziścić, należy jednak pamiętać, że nie intryga w tej książce jest najważniejsza. Kiš dokonuje dobrze znanego literaturze ożenku Erosa z Tanatosem, dzięki czemu miejsce śmierci staje się także miejscem nowego życia.

Psalm 44 stanowi pozycję godną szczególnej uwagi nie tylko dlatego, że, jak pisał o Kišu Krzysztof Varga, “łączy w sobie spokój Borgesa z niepokojem Schulza” oraz autor Grobowca dla Borysa Dawidowicza jest uznawany za jednego z najlepszych pisarzy II połowy XX wieku. Warto przeczytać tę powieść, ponieważ nie pozwala zapomnieć, a jednocześnie niesie ze sobą nadzieję. Poza tym język Kiša ma poetycką lekkość, niezmiernie rzadko spotykaną w literaturze obozowej.

niehalo

Książka bierze udział w wyzwaniach:

Akcja 100 książek w 2020 roku – 45/120; Mierzę dla siebie – 1,3 cm; Olimpiada czytelnicza – 154 stron