Pęd pogoni, pęd ucieczki - Ryszard Krynicki

Autor – Ryszard Krynicki

Tytuł – Pęd pogoni, pęd ucieczki

Biuro Literackie

ISBN 978-83-65125-36-1

Ryszard Krynicki jest jednym z najważniejszych i najbardziej uznanych współczesnych polskich poetów; zaliczany do głównych przedstawicieli Pokolenia ’68, czy inaczej poetów Nowej Fali, wymieniany na równi ze Stanisławem Barańczakiem, Julianem Kornhauserem i Adamem Zagajewskim. W przeciągu swej kariery twórczej był wielokrotnie wyróżniany, w tym  Nagrodą Fundacji im. Kościelskich, Nagrodą Polskiego PEN Clubu czy Międzynarodową Nagrodą Literacką im. Zbigniewa Herberta, a w roku 2005 otrzymał nominację do Literackiej Nagrody Nike za bardzo osobisty tom Kamień, szron. Krynicki został również uhonorowany Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. W roku 1988 współtworzył wydawnictwo a5, specjalizujące się w wydawaniu poezji m.in.: Wisławy Szymborskiej. Twórca dał się również poznać jako tłumacz poezji Bertolta Brechta, Gotfrieda Benna czy Paula Celana. W tym roku nakładem Biura Literackiego ukazał się debiutancki arkusz poetycki Ryszarda Krynickiego, w pierwotnej wersji wg zamysłu autora, bez ingerencji cenzury.

Nie potrafię do tej pory ustali granicy, granicy zwierzenia, poza którą wiersz nie powinien wykraczać, nie tylko dlatego, że jest to granica ruchoma, i nie dlatego jedynie, że bym może, nie istnieje on poza doświadczeniem jednostkowym, czyli że jest nie tyle normą, ile – wynika z jej braku.

Pęd pogoni, pęd ucieczki został wydany po raz pierwszy w grudniu trudnego, jak pisze w Postscriptum 2016 Krynicki, 1968 roku jako dodatek do Almanachu ruchu kulturalnego i artystycznego ZSP. Cenzorski wykreślnik wyrzucił z książki kilka utworów, inne zmieniając; błędy i zmiany redaktorskie także zdeformowały utwory debiutującego Krynickiego. Tegoroczne wydanie w pełni oddaje autorski zamysł, nawet w kwestii plastycznej, gdyż w tomiku znalazły się cztery rysunki tuszem Andrzeja Bereziańskiego, niezależnego artysty i przyjaciela poety.

W tomiku widoczne są bardzo wyraźnie charakterystyczne elementy dla wczesnej twórczości Krynickiego. Świat przedstawiony w poezji jest wrogi dla podmiotu, jak i dla młodego poety, atmosfera ciągłego zagrożenia silnie oddziałuje na czytelnika. Motywem przewodnim tomu zdaje się ucieczka; bohater wierszy ucieka przed chaotycznym i groźnym światem, który go ściga, próbuje osaczyć. Ważnym punktem w kwestii osaczenia jest język, któremu Krynicki poświęca w książce wiele uwagi. Wieloznaczność słów, możliwość wykorzystania ich w wielu kontekstach, co za tym idzie, manipulowanie słowami i językiem sprawia, że podmiot czuje się zagubiony i zagrożony. Nietrudno zauważyć tu aluzję do politycznej nowomowy okresu Polski Ludowej. Słowami kluczami, czy nawet wytrychami, powtarzającymi się wielokrotnie na kartach tomu, są: ucieczka, pęd, odmowa, bezsenność, śmierć, krew, pustka i wrogość. One to budują atmosferę ciągłego niepokoju. Dodatkowym elementem uwypuklającym wrogość rzeczywistości są powracające w prawie każdym wierszu zaprzeczenia. „Nie” odbiera nadzieję na jakąkolwiek zmianę, zakazuje i pozbawia siły napędowej potrzebnej do ucieczki.

kosmyk włosów mi zostaw, ścieżkę twej odmowy, 

kosmyk włosów przynajmniej, jeżeli nie możesz krwi 

poronić; kosmyk krwi z krwiobiegu podróży 

po bezdrożu rozłąki, po bezludziu powitań (pustynia 

pocałunku); (…) 

(***)

Pęd pogoni, pęd ucieczki jest tomem trudnym w odbiorze, głównie ze względu na nawarstwiające się na siebie obrazy, szybkość zmian poetyckiego krajobrazu. Sądzę jednak, że wypada się z nim zapoznać, gdyż stanowi mocny liryczny zapis tamtego czasu i jest czymś więcej, niż przedstawieniem niepokoju jednostki. Warto zwrócić uwagę na dojrzałość przebijającą z tych wierszy – przecież w chwili premiery tomu Krynicki miał dopiero 25 lat. Wydaje mi się, że utwory z tej książki poetyckiej zapadną czytelnikom w pamięci, dlatego bez większych wątpliwości polecam wam wiersze młodego Ryszarda Krynickiego, zupełnie innego od tego poety, którego znamy z Kamień, szron. Zapraszam do lektury nie tylko miłośników poezji.

(…) kopia (odpis?) zwierzenia zbyt głęboko utkwiła mi 

w gardle; pierwszy płacz matki skrzywdzonej przez ojca i 

pierwszy ojca płacz 

skrzywdzonego przeze mnie; potem 

pierwszy płacz kobiety; obcego (?) płaczu słuchasz 

jak krzyku tonącego, 

kiedy nie umiesz pływać; (…) 

(Pęd ucieczki, pęd pogoni)

Dziękuję

Książka bierze udział w wyzwaniach:

52/2016 – 160/52, Czytamy nowości, Gra w kolory, Grunt to okładka, Olimpiada czytelnicza, Pod hasłem 2016, Przeczytam 100 książek w 2016 roku – 160/100, Przeczytam tyle, ile mam wzrostu – 0,4 = 11,5 cm, Reading Challenge 2016, W 200 książek dookoła świata - Polska