Zasłona. Esej w siedmiu częściach - Milan Kundera

Autor – Milan Kundera

Tytuł – Zasłona. Esej w siedmiu częściach

Tytuł oryginału – Le Rideau. Essai en Sept partie

Przekład – Marek Bieńczyk

Grupa Wydawnicza Foksal/Wydawnictwo W.A.B.

ISBN 978-83-280-2787-9

Powiedzieć, że powieść jest sztuką prozy, nie jest masłem maślanym; słowo to określa głęboki sens tej sztuki. Homerowi nie przyszło do głowy zapytać, czy po rozlicznych bijatykach Achilles albo Ajaks zachowali wszystkie zęby. Natomiast dla Don Kichota i dla Sancho Pansy zęby są wiecznym zmartwieniem, zęby bolące, zęby utracone.

Milan Kundera przez lata stał się kultową postacią świata literatury. Czeski pisarz i eseista nie tylko tworzy książki, ale potrafi o nich mówić, a nawet pisać. W lekki sposób wyjaśnia najtrudniejsze aspekty teorii powieści, czyniąc po drodze wiele dygresji. Pomiędzy kolejnymi anegdotami Kundera w błyskotliwy sposób wyciąga na światło dzienne ukryty sens sztuki prozatorskiej.

Zasłona składa się z siedmiu esejów dotyczących historii powieści, w których niepoślednie miejsce zajmują m. in.: Rabelais, Cervantes, Fielding, Tołstoj, Flaubert czy też Gombrowicz. Kundera w jednym z esejów dotyka tematyki literatury światowej, rozumianej zarówno w wielkim, jak i małym kontekście.

Mały naród wpoił swemu pisarzowi przekonanie, że należy wyłącznie do niego. Wyniesienie swego spojrzenia poza granice ojczyzny, dołączenie do konfraterni na ponadnarodowym terytorium sztuki uznawane jest za gest pretensjonalny, pogardliwy wobec swoich. A że małe narody często doświadczają sytuacji, w których stawką jest ich przeżycie, łatwo mogą przedstawiać swą postawę jako moralnie usprawiedliwioną.

Małe narody to te, które zamieszkują Europę Środkową, więc także Polacy. Małe narody muszą walczyć o przetrwanie na dziejowej arenie, zagrożone zniknięciem z map i Historii. Świadomość zagrożenia odbija się w twórczości małych narodów, które czują olbrzymi szacunek wobec tzw. wielkiej kultury Zachodu, co nierzadko wpływa niekorzystnie na ich dzieła. Wielka literatura nie zna granic państwowych czy językowych; ona przekracza wszelkie bariery.

Dla zrozumienia sztuki powieści należy wiedzieć, co jest w niej najważniejsze. Kundera zgrabnie przechodzi przez różne koncepcje pisania prozy, zatrzymując się przy swoich wielkich mistrzach, począwszy od Rabelais’a, przez Dostojewskiego, na Musilu i Kafce kończąc. Autor tłumaczy, co jest dla niego istotne w powieści; co sprawia, że literatura sprawia mu przyjemność.

Bezsprzecznie należy pamiętać, że powieść nie istniałaby bez powieściopisarza. To w nim powstaje opowieść, za jego sprawą pojawiają się bohaterowie, to on snuje narrację. Kundera zauważa, że zawsze istotnym elementem powstawania powieści staje się sposób widzenia świata jej twórcy.

Narodziny sztuki powieści wiązały się z uznaniem prawa autora i prawa do jego gwałtownej obrony. Powieściopisarz jest jedynym panem swego dzieła; jest swoim dziełem. Nie zawsze tak bywało. I nie będzie tak się działo zawsze. Lecz wtedy sztuka powieści, dziedzictwo Cervantesa, nie będzie już istniała.

Zasłona to zbiór esejów literaturoznawczych, które powinny zainteresować nie tylko znawców tematów, teoretyków literatury, ale także zwykłych czytelników. Jeden z recenzentów książki stwierdził, że eseje Kundery to „cudowna podróż po historii powieści”. Trudno się z tym stwierdzeniem nie zgodzić. Warto wybrać się w tę podróż, dać się ponieść sile i błyskotliwości kunderowskich refleksji.  Styl autora jest więcej niż przystępny, a tłumaczenie Marka Bieńczyka, również wspaniałego pisarza i eseisty, sprawia, że język stanowi przykład pięknego, autonomicznego wręcz bytu.  Przy okazji mamy okazję poznać multum anegdot z literackiego świata.

Powieść jest tym, co potrafi ocalić od zapomnienia. Kundera zaś daje nam do ręki narzędzia, dzięki którym będziemy mogli powieści nie tylko czytać i przeżywać, ale także lepiej je rozumieć.

Nieustanne działanie zapomnienia nadaje każdemu z naszych uczynków charakter widmowy, nierealny, mglisty. (…) Wszystko zostaje zapomniane i (co tysiąc razy gorsze) na zapomnienie zasługuje.

Dziękuję

Książka bierze udział  w wyzwaniach:

52/2016 – 97/52, Czytamy nowości, Kiedyś przeczytam 2016, Przeczytam 100 książek w 2016 roku – 97/100, Przeczytam tyle, ile mam wzrostu – 1,7 = 26,3 cm, Reading Challenge 2016, Rosyjsko mi!, W 200 książek dookoła świata - Czechy